|
recensie home CD RECENSIE: GREGORIANA
LIVE 2003 Tijdschrift
voor Gregoriaans, 2004-1, pp 42-43 Marcel Zijlstra GREGORIANA is een betrekkelijk
nieuw ensemble, bestaande uit drie zangers die al heel lang met het
gregoriaans vertrouwd zijn. De muzikaal leider, Geert Maessen, begon als
zanger in de Schola Cantorum Amsterdam. Hij vertrok kort na de breuk van dat
koor met Wim van Gerven en richtte in 1994 een nieuw koor op onder leiding
van Van Gerven. Sedert 2002 zingt Maessen samen met Reinier van der Lof en
Jacques van Leeuwen in Gregoriana. Regelmatig is het gezelschap te
beluisteren bij gregoriaanse meditaties op zaterdagavonden in de Obrechtkerk
te Amsterdam. Uit de opnamen van een aantal concerten en diensten is nu een
cd samengesteld met een keur aan gezangen. Een thematisch verband is tussen
de acht zangen niet aan te wijzen, het zijn gezangen uit mis en officie, drie
van het Triniteitsfeest, het Haec dies van Pasen, een offertorium uit de
Paastijd en nog enkele andere stukken. De live opnames brengen met zich
mee dat de akoestiek van de verschillende stukken zeer verschillend is. Dat
draagt niet bij aan een evenwichtig klankbeeld, maar het is eigenlijk niet
erg. Want een hele cd gregoriaans achter elkaar beluisteren is een idiote
bezigheid. De aard van het gregoriaans verdraagt het niet dat je vele stukken
achter elkaar beluistert: vanuit zijn herkomst uit de liturgie vraagt dit
gezang om afwisseling met gebeden en lezingen. Vandaar dat concerten met
gregoriaans zo dikwijls met orgel gecombineerd worden: het is de enige manier
om de stukken tot hun recht te laten komen. De verschillende akoestische
omstandigheden voegen op deze cd zelfs iets toe: ze stellen de luisteraar in
staat om sommige bijzondere uitvoeringswijzen zowel in een ruime als een veel
drogere akoestiek te beluisteren en te begrijpen. Wat zijn dan die bijzondere
uitvoeringswijzen? Maessen maakt zijn eigen transcripties. Voor de ritmische
interpretatie volgt hij goeddeels de ideeën van de semiologie. Hij voegt er
echter enkele zaken aan toe die de uitvoering bijzonder verlevendigen: hij
zingt de sierneumen als versieringen. Zo is de quilisma nu eindelijk eens
niet dat om onbegrijpelijke redenen door Solesmes en Cardine weggemoffelde
nootje, maar een mooie triller (vergelijkbaar met wat Pérès doet). De oriscus
is een noot met een soort voorslag geworden. Zo krijgt het gezang iets meer
van de oriëntaalse pracht die het wellicht ooit heeft gehad. Van dat laatste is Maessen zeer
overtuigd: in de toelichting beschrijft hij hoe de mondelinge traditie in het
Westen tot stilstand kwam door de notatie, maar in het Oosten nog altijd
voortleeft. Hij schrijft: 'Het is daarom niet vreemd dat wat men in de oudste
westerse handschriften kan lezen wel heel erg doet denken aan dat wat men
zelfs vandaag nog bij de beste islamitische zangers kan horen.' Het is het
argument dat ik Marcel Pérès ook ooit heb horen gebruiken. Hij beweerde dat
toen hij een handschrift met gregoriaanse neumen liet zien aan een Griekse
zanger, deze door hem als een oostersklinkend gezang werden geïnterpreteerd.
Dat is hele interessante experimentele muziekarcheologie, maar het levert
natuurlijk op geen enkele wijze het bewijs dat het gregoriaans ook werkelijk
zo heeft geklonken. Gregoriaans leeft echter bij de gratie van interpretatie:
elke tijd heeft zijn eigen gregoriaans. De vroege 20ste eeuw had het
gregoriaans van de neo gothiek, de jaren '70 waren het begin van de
authenticiteitshausse en nu beleven we dan ook in Nederland het multi culti
gregoriaans. Dat is een verheugende ontwikkeling, Vooral als het zo muzikaal
en met zo'n fraaie koorklank wordt gedaan als door Gregoriana. De solistische
verzen zijn steeds uitstekend gezongen, heel indrukwekkend. Het cd boekje
levert toelichting, teksten en vertalingen zoals het hoort en daarbij nog de
transcriptie van vier gezangen in Maessens eigen Fluxus notatie (zie G.
Maessen, Fluxus, een alternatieve notatie, TvG 1997 2: pp. 67 75).
Wanneer je de gezangen volgt met die notatie, zie je onmiddellijk hoe
bruikbaar die is. Deze
in eigen beheer uitgegeven cd is dus zeer de moeite van het bestellen en het
beluisteren waard. |